Değerli Yüksek İnsan

Salı

Bu yazımda insana değer ve yükseklik kazandıran şeyleri sıralayacağım. Bunlar herkesi ilgilendirmez, adam olmak isteyen gençlerin dikkatle okumalarını tavsiye ederim.

1. İlim yâni bilgi. Ancak ilmin faydalı, doğru olması gerekir. İnsanların en bilgesi olan peygamber “Ya Rabbî, faydasız ilimden Sana sığınırım” buyurmuşlardır.

2. İrfan ve gönül zenginliğine, fütüvvet ahlâkına sahip olmak.

3. Hikmet. Yeni Türkçeyle bilgelik.

4. Sahip olduğu faydalı, doğru, iyi ilimleri ve bilgileri hayatına uygulamak.

5. Ahlâk ve fazilet. Yani iyi huylara sahip olmak, kötü huylardan arınmış olmak.

6. Güzel bir insan olmak.

7. İnsanlara yararı dokunmak. Anne babasına, çoluk çocuğuna, akrabalarına, mensup olduğu topluma, bütün insanlığa karşı iyi niyetli olmak, elinden ne kadar geliyorsa onlara iyilik yapmak.

8. Allah’a karşı ihlâslı olmak. İhlâs katışıksızlık demektir. Tersi riyadır.

9. Yaratıklara karşı adaletli, insaflı ve merhametli olmak.

10. Haramdan kaçmak, asla haram yememek; haramdan geçtik, şüpheli olanlardan da uzak durmak.

11. Büyüklere saygılı, küçüklere şefkatli ve merhametli olmak.

12. Kesinlikle yalan söylememek. Söylediği her söz doğru olmak.

13. Emanetlere hıyanet etmemek. Emanetler şunlardır: Başkanlık, makam, mevki, memuriyet, vazife, iş, sorumlu olduğu hizmet ve saire. Mesela bir devlet dairesinde veya hususî bir müessesede memurdur. Bundan maaş alıp geçimini sağlamaktadır. Bu işi, bu memuriyeti aksatmaması, asla kaytarmaması, hasta olmadığı halde rapor almaması gerekir. Aksi taktirde emanet haini olur.

14. Verdiği sözü tutmak.

15. Kanaatkâr olmak. ihtiyaçlarını çoğaltmamak. Gerekenden fazla harcamamak. Orta bir hayat sürmek. (İnsanlık derecesi çok yüksek ise zâhid olması yani dünyaya sırt çevirmesi gerekir.)

16. İsraf yapmamak.

17. Yaratan’a itaat etmek, O’na isyan etmemek. O’nun emir ve yasaklarına uymak, O’ndan korkmak, çekinmek.

18. Gösterişten, lüksten, aşırı tüketimden uzak durmak.

19. Kibirli, gururlu olmamak, büyüklük taslamamak, mütevâzı olmak.

20. Kendisine verilmiş olan nimetlerden başkalarını faydalandırmak.

21. Sahip olduğu servet ve malın kendisine emaneten verilmiş olduğunu ve bunlarla imtihan edildiğini bilmek ve ayağını denk almak.

22. En büyük düşmanının kendi öz nefsi olduğunu bilmek ve onu itaat dairesine sokmak ve dizginlemek için var gücüyle çalışmak.

23. Büluğ çağından ölümüne kadar ilme ve hikmete talip olmak, ilmi aramak, öğrenmek.

24. Parayı, serveti, dünya zenginliklerini din, iman, put haline getirmemek, onlara tapmamak, “altın buzağı” tapıcısı olmamak.

25. Din ve mukaddesat ticareti ve sömürüsü yapmaktan, ateşten kaçar gibi kaçmak.

26. Yemek için yaşamamak, yaşamak için yemek.

27. İfrat ve tefritten, aşırılıklardan uzak durmak; itidal dairesinde bulunmak.

28. Yemede, içmede, uyumada, konuşmada iktisatlı hareket etmek.

29. İyiliği desteklemek, kötülüğü kösteklemek.

30. Haksızlıklar karşısında susmamak, en uygun şekilde onları protesto etmek, kötülemek.

31. Vatandaşlarına, komşularına, aile fertlerine, memurlarına, âmirlerine karşı güleryüzlü olmak.

32. Hayvanlara, böceklere, balıklara, kuşlara, bitkilere, toprağa, taşlara, çevreye zarar vermemek, onları hor görmemek, tabiî düzeni bozmamak, dünyayı kirletmemek.

33. Sağlığa zarar veren keyif verici maddeleri kullanmamak.

34. Halkı hiçbir şekilde aldatmamak.

35. Bir gün hesaba çekileceğini bilmek ve hesaba çekilmezden önce kendi muhasebesini yapmak.

36. Yararına ve zararına olan şeyleri bilmek ve hayatını buna göre tanzim etmek.

37. Ölümü unutmamak. Çünkü ölüm çok güçlü ve tesirli bir vaizdir, öğüt vericidir, uyarıcıdır. Ölüm düşüncesi kişiyi azgınlıktan kurtarır.

38. Nefsine gerekenden fazla yem vermemek. Haddinden fazla yem verilen eşek çatlayabilir, azabilir.

39. Beyinsizliğin, azgınlığın, çılgınlığın her türlüsünden uzak durmak.

40. İşlerini, istişare (danışma) ile görmek, yürütmek, halletmek. Ancak, danışılacak kişilerin güvenli, uzman, ehliyetli olmaları gerekir. Danışmadan iş yapanlar ileride pişman ve nâdim olur.

41. Her söylediğinin doğru olması gerekir, ancak her doğruyu söylemek doğru değildir.

42. Açıkça, küstahça, cehren, ahlâk kurallarına meydan okurcasına günah işlememek.

43. Başta gıybet olmak üzere lisan afetlerinden uzak durmak.

44. Ne korkak, ne de aşırı derecede öfkeli, mütehevvir olmak; şecaat sahibi olmak.

45. Kendi ayıp, kusur, günahlarına bakmaktan, onlar için üzülmekten, başkalarınınkileri görmeye vakit ve fırsat bulamamak.

46. Başkalarının kusur ve ayıplarını tecessüs etmemek, araştırmamak, bunlara muttali olursa saklamak ve gizlemek. Peygamber “Din kardeşini bir günahı yüzünden ayıplayan kimsenin başına aynı ayıbı vermeden Allah onun canını almaz” buyurmuştur.

47. Tâzim edilecek şeyleri tahkir etmemek, tahkir edilmesi gereken şeyleri de tâzim etmemek.

48. İnsanları putlaştırmamak, din baronlarını “Erbab” haline getirmemek.

49. Vicahen ve gıyaben övücülük yapmamak, dalkavukluk ve yalakalıktan kaçınmak.

50. Ümid ve korku arasında bulunmak.

51. Hiç olmaya çalışmak.

52. Kendisiyle ülfet ve ünsiyet edilebilen bir kişi olmak.

53. Lüks meskenler, lüks otomobiller, lüks televizyonlar, lüks cep telefonları, lüks eşya, lüks yazlık ile övünmekten, bunlarla caka satmaktan, bunların kendisine bir üstünlük sağlayacağı kuruntusundan uzak durmak.

54. Gururdan, kibirden, nefsaniyetten, benlikten kurtulmak için kendisini insanların derece itibarıyla en sonuncusu, en hakîri bilmek.

55. Mütemadiyen “Ben… ben… ben…” dememek.

56. Dünyaya ve dünyadakilere bel bağlamamak.

57. Başkalarının göreceği açık yerlerde, cadde ve meydanlarda yemek yememek.

58. Ziyafet verdiği zaman, sofrasına en az bir fakiri de çağırmak.

59. Komşusu aç iken kendisi tok olarak keyif sürüp yatmamak.

60. Başkalarını yargılamak hususunda hem savcılık, hem hakimlik, hem cellatlık yapmamak.

61. Uzmanı olmadığı, iyi bilmediği konularda konuşup hüküm vermemek.

62. Oburluk yapmamak, aşırı derecede yemek yiyip semirmemek. Perhizkâr olmak.

63. Kendisinde bulunmayan faziletlere sahipmiş gibi konuşup hareket etmemek.

64. Fazilet-füruşluktan (fazilet, üstünlük satmaktan) uzak durmak. Varsa, faziletlerini gizlemek.

65. Farz olan zekat dışında, hayırlarını gizlice yapmak, öyle ki, sağ elinin verdiğini sol eli bilmesin.

66. Riyasete talip olmamak, matlub (istenen) olursa, eğer ehil değilse kabul etmemek.

67. Bütün işlerinde ve hayatında doğru olmak, istikamet sahibi olmak.

68. Bütün dünya kendisini kötülemekte birleşseler, onun kendisini kötülediği kadar kötüleyemesinler.

Altmışsekiz madde oldu. İşte bu sıfatlar, insanı insan eder, adam eder. Kaynaklarını yazmadım, yazının hacmi müsait değil. Hepsi de muteber kitaplarda yazılıdır, benim sözlerim değildir. 04 Ağustos 2004